Tản mạn về cái "Tôi"

Tản mạn về cái "Tôi"

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhE903iNQ2C6I9QQofrsIRC8exwPZfwun50dKSlN4W65GyGWDXgeYjGikI53HDLm1XFpDVpNT6TzYiGqLxgu_CwQeV5KH1BkvuTkOS96YAejN6I3AZkLY9VjAiXOYQFSdIqhEKntcnnGX4/s72-c/ghen+copy_5.jpg

1. Tôi là gì ?
Nếu tôi hỏi bạn là gì, thì bạn sẽ trả lời rằng : Tôi là tôi. Sở dĩ bạn trả lời như thế vì bạn chưa sẵn sàng trả lời được câu hỏi đó.  Vậy tôi là chủ thể thứ nhất, có lý trí, có tự do và lãnh trách nhiệm về mọi hành vi của mình. Thực ra, chưa có định nghĩa nào về cái tôi cho xác đáng.

Tu đức học và tâm lý học ngày nay đề cập rất nhiều đến cái “TÔI”. Riêng tôi rất thích lối viết  và tư tưởng của cha Anthony de Mello S.J. trong quyển sách nhan đề “Taking Flight”, ngài dành một chương nói về cái TÔI (The Self) trong đó ngài thu lượm và kể lại những câu truyện khiến tôi phải suy nghĩ nhiều.
 
Tôi là cái TÔI của ông.
 
Có một ẩn sĩ sống tại vùng sa mạc bên Ai cập. Ngày kia, ông quyết định rời túp lều của mình để đi một nơi khác vì ông không thể chịu nổi những cơn cám dỗ đang hành hạ ông. Đang xỏ đôi xang đan vào chân để chuẩn bị lên đường, bỗng dưng ông nhìn thấy cách ông không xa lắm, một người giống như ông và cũng đang xỏ giầy như ông.
          Vị ẩn sĩ hỏi người lạ :
 
          - Ông là ai ?
          - Tôi là cái “TÔI” của ông, - người lạ mặt trả lời, rồi tiếp :”Nếu vì tôi mà ông phải rời chốn này, thì tôi báo cho ông biết là  cho dù ông có đi đâu chăng nữa, tôi cũng sẽ theo ông” (Anthony de Mello, Taking Flight, 1988, tr 131-132).

Câu truyện cho chúng ta biết rằng những gì chúng ta ao ước cũng như những gì chúng ta trốn tránh đều nằm trong chính nội tâm của mình.

Tôi nhận thấy rằng có một cuộc chiến trong tôi như thánh Phaolô đã nói :”Những gì tôi muốn làm, tôi không làm, những gì tôi không nên làm, tôi lại làm”(Rm 7,19). Như vậy có cuộc chiến giữa tôi và “TÔI”.
Ông Blaise Pascal đã nói :”Cái tôi đáng ghét” (Le moi est haissable). Tôi không rõ lắm, nhưng có một điều tôi chắc chắn là cái TÔI của tôi rất cứng đầu, khỏe mạnh, sống lâu và nổi bật về hai điểm là vị kỷ và kiêu hãnh. Tôi nghe nói rằng khi người ta chết được 5 phút rồi thì cái tôi mới chết.

Nhưng Blaise Pascal chưa dừng lại tại đó mà còn đi xa hơn, ông nói :”Cái tôi là đáng ghét, nhưng đó là nói về cái tôi của người khác”. Và ông còn nhấn mạnh thêm :”Mỗi cái tôi là thù địch và muốn làm bạo chúa trên các cái tôi khác”.

Alfred de Vigny nói :”Cái chữ khó nói và khó đặt cho đúng chỗ, chính là cái “TÔI”. Người ta dùng chữ tôi một cách bừa bãi, có thể nói là  ta tự xem mình như cái RỐN của vũ trụ. Tôi có thể nhận thấy dễ dàng sự lạm dụng đó  trong câu chuyện của những kẻ khác. Nhưng, phải chăng tôi có thói quen nhấn mạnh từng câu nói : TÔI… TÔI

Trong quyển “Những vết chân đã mất” của nhà văn Cuba Alejis Carpenter (1904-1980) nêu lên sự khó khăn khi sử dụng chữ TÔI. Còn ông Graham Greene, đại văn hào Anh, đã viết :”Khi tôi viết về ngôi thứ nhất, tôi phải đeo chiếc mặt nạ”. Có lẽ vì thế mà ông Oscar Wilde đã nói :”Kẻ can đảm nhất trong chúng ta  cũng sợ cái tôi của mình”.
 
2. Cái tôi dễ bị lãng quên.
 
Nếu suy niệm một đọan Tân ước nói về một người đàn bà bị bắt quả tang phạm tội ngọai tình (Ga 8,3-11), ta nhận thấy khi Chúa Giêsu bảo người biệt phái và luật sĩ :”Ai trong các ông không có tội thì ném đá trước đi”… Kết quả : họ bỏ đi hết, kẻ trước người sau, bắt đầu từ những người lớn tuổi.
 
Chỉ trước đó vài phút, người ta đang hung hãn tố cáo và đòi ném đá. Và bây giờ, người ta lặng lẽ rút lui. Một sự chuyển biến thật bất ngờ. Và sự chuyển biến ấy phát sinh từ lời mời gọi “Ai trong các ông sạch tội, cứ việc lấy đá ném trước đi” : nghĩa là một lời mời gọi nhìn vào phía bên trong. Chính cái nhìn ấy làm cho kẻ tố cáo  trở thành kẻ bị cáo.
 
Có những cái gần ta nhất mà lại khó thấy nhất : đó chính là bản thân ta. Có những sự thật mà người ta tìm cách trốn chạy nhiều nhất, là sự thật về chính mình. Sự thật ấy chỉ khám phá được do cái nhìn vào phía bên trong.
 
Nhìn vào phía bên trong  là tự tạo cho mình một khỏang cách nội tâm, để với khỏang cách đó, có thể nhìn lại con người, cuộc sống và họat động của mình. Cái con người và cuộc sống vốn có thể bị ta bao bọc bằng tự ái và mặc cảm nên không thấy rõ.  Cái con người và cuộc sống có thể đã được dư luận xã hội tô son, vã phấn, hay ngược lại, bôi than trát trấu, nhưng chẳng phải là ta .
 
Phải nhìn vào phía bên trong để khám phá ra sự thật về chính mình. Người Hy lạp đã từng gắn trên cổng đền thờ Delphes câu châm ngôn :”Bạn hãy biết chính mình” và coi sự biết mình, biết cái tôi của mình là khởi điểm của sự khôn ngoan.
 
Thế nhưng đó là sự thật khó thấy nhất. Thalès de Milet bảo rằng :”Công việc khó khăn nhất là nhận biết chính mình”. Chính những cái gần ta nhất lại là cái khó thấy nhất, như lông mày, lông mi ở trước mắt ta… và về phương diện tâm lý là chính bản thân mình. Vì có quá nhiều lớp vỏ bao bọc cái tôi của ta : lớp vỏ của xã hội, nghề nghiệp, chức quyền, tự ái, tự mãn, mặc cảm… chỉ thấy được nhờ cái nhìn vào phái bên trong. Theo kiểu nói của Đức Hồâng y Fulton Sheen, giống như lớp vỏ của củ hành tây (Cf Thanh Thủy, Con đường tình yêu).
 
3. Cái tôi thực của ta có nhiều khuyết điểm.

a)       Cái tôi kiêu hãnh khoe khoang.
 
Kinh Thánh Cựu ước còn ghi rõ thiên thần Lucifer và đồng bọn đã kiêu ngạo không vâng phục Thiên Chúa, còn chống lại Ngài  nên phải đẩy xuống hỏa ngục làm quỉ dữ. Adong Evà đã nghe lời phỉnh nịnh của ma quỉ mà đã dám trái lệnh Thiên Chúa, muốn được mở mắt ra mà nhìn được như Thiên Chúa.  Cái tôi của họ đã được đề cao hơn cả Thiên Chúa.
 
Cái “TÔI” của con người rất phức tạp. Nó ao ước nhiều thứ. Ao uớc được người ta khen ngợi, được đề cao, được danh dự, được trọng dụng. Họ ước muốn những gì thỏai mái, dễ dãi,  và không muốn ai động chạm đến những gì của riêng họ, dù là vật chất hay tinh thần. Cái tôi luôn ao ước được một tiếng khen, nhưng chính những tiếng khen hay tiếng chê sẽ làm cho người ta nhận ngay ra được cái “tôi” của một người.
 
Giấu đầu hở đuôi.

 
Ngày xưa có một nhà bác học. Ông này có biệt tài làm cho con người của mình  biến ra nhiều con người khác, giống đến nỗi không ai có thể phân biệt được ai là người thật, ai là người giả. Một ngày kia ông được tin Thiên thần  sẽ xuống gọi ông về chầu Chúa. Vì chưa sẵn sàng để chết, ông liền chế ra thêm 12 con người khác của ông để Thiên thần không biết đâu mà gọi. Quả thật, Thiên thần không nhận ra ai là người thật và đành tay không về thiên đàng. Sau đó không lâu, vì đã có nhiều kinh nghiệm đương đầu với con người, nên Thiên thần nghĩ ra một kế. Đứng trước 13 con người khác nhau, Thiên thần nói với nhà bác học :

- Tôi rất khâm phục cái tài chế biến của ông. Tuy nhiên,  tôi thấy còn một chi tiết rất nhỏ cần phải sửa đổi cho hòan chỉnh hơn.

Vừa nghe xong, con người thật của nhà bác học vội vàng lên tiếng.

- Đâu ? Tôi không tin, thiếu sót ở chỗ nào ?

- Ở chỗ này nè.

Vừa nói, Thiên thần vừa “túm cổ” nhà bác học “thật” để đưa về chầu Chúa.
                   (Anthony de Mello, sđd, tr 136-137).
 
b) Cái tôi mang bộ mặt giả dối.
 
Cái tôi không dám khoe cái bộ mặt thật của mình mà mang một bộ mặt giả dối bởi vì con người mình có nhiều nết xấu, không muốn cho ai biết. Do đó, con người chỉ dám khoe bộ mặt của con người ảo chứ không phải của con người thật. Để che đậy cái tôi trần không, nhiều khi quá bỉ ổi đến đớn hèn, người ta thường tạo nên những cái tôi giả tạo, ảo tưởng, vô tội và đáng kính : tôi không như ai, tôi không thế này, tôi không thế nọ… Thật là đẹp.
 
Nhưng Chúa Giêsu đã lên án :”Mồ quét vôi trắng, bên trong chứa đầy hôi thối, bọn biệt phái giả hình kiêu căng”(Mt 23,27-29). Thánh hiền Đông phương tặng cho họ biệt hiệu “Hương nguyện”. Còn Thomas Merton gọi là con người hư ảo. Nói khác đi, là cái tôi giả tạo do sự ngộ nhận về bản ngã của mỗi người.
 
Bề ngòai tỏ ra là một con người tốt lành, như một hiền nhân quân tử nhưng trong lòng là một con người ác hiểm xấu xa, như người ta nói :
                                      Khẩu Phật tâm xà.
                             Hay :
                                      Ngòai miệng thì nói Nam mô
                                      Mà lòng thì chứa một bồ dao găm
Nguyễn Du trong truyện Kiều cũng mô tả bộ mặt thật đầy hiểm hóc của Họan Thư bằng một câu thơ :
 
                                    Bề ngòai thơn thớt nói cười
                                      Mà trong nham hiểm giết người không dao.
c) Cái tôi đầy tự ái.

Cái tôi không dám thẳng thắn nhận những khuyết điểm của mình chỉ vì tự ái. Người ta tìm cách đổ lỗi cho người khác chứ không chịu lỗi mình. Vì thế người ta thường nói :

                                      Đồng đổ cho cốt, cốt đổ cho đồng.
                                                (Tục ngữ)

Đồng , cốt là những người đàn ông đàn bà làm nghề hầu bóng. Câu này có ý nói  đồng, cốt đổ vấy lẫn cho nhau, không ai chịu nhận lỗi về mình.

Chính vì vậy, sau khi Adong Evà đã ăn quả cấm, Adong bị Chúa hạch hỏi tại sao lại ăn quả cấm, thì ông lại đổ lỗi cho bà đã cám dỗ. Khi Chúa hỏi bà tại sao lại hái quả cấm mà ăn, thì bà cũng trả lời là tại con rắn cám dỗ.  Tất cả tại con rắn chứ không phải tại mình.

Do đó, người Việt mới sáng tác một màn kịch nhỏ để nói lên tinh thần vô trách nhiệm của mình, chỉ muốn đổ trách nhiệm sang cho người khác, còn mình thì trắng tay :
 
                                      Cái cò, cái vạc, cái nông
                             Sao mày dẫm lúa nhà ông, hỡi cò.
                                      Không, không, tôi đứng trên bờ,
                             Mẹ con cái vạc đổ ngờ cho tôi,
                                      Không tin thì ông đi đôi…
                                             (ca dao)
Mỗi lần đi tham dự Thánh lễ, chúng ta đều nhận thấy mình tội lỗi, xin Chúa thanh tẩy để chúng ta có tâm hồn trong sạch xứng đáng tham dự vào  nhiệm thánh, nên khi đọc kinh Cáo mình, chúng ta đấm ngực ba lần mà kêu lên :”Lỗi tại tôi, lỗi tại tôi, lỗi tại tôi mọi đàng”…
 
d) Cái tôi đầy tham lam và ích kỷ.
 
Tại sao chúng ta dám khẳng định rằng con người có tính ích kỷ ? Mạnh Tử có cái nhìn lạc quan về bản tính con người nên đã nói : “Nhân chi sơ, tính bản thiện”, nhưng ngược lại, Mạc Tử có cái nhìn bi quan hơn nên đã nói :”Nhân chi sơ, tính bản ác”.
Nhìn vào đứa bé mấy tháng tuổi, chúng ta thấy nó có tính tham lam và ích kỷ : trông thấy cái gì nó cũng đòi, không được thì nó khóc. Phải chăng đứa bé khi còn rất nhỏ đã có tính vị kỷ, muốn coi mình như cái rốn của vũ trụ, mọi cái phải qui hướng về mình hết? Vậy chủ trương của Mạnh Tử và Mặc Tử đúng hay sai, mỗi người chúng ta hãy suy nghĩ và tự kết luận.
                                     
Con thỏ và con hổ.

Thỏ là một con vật tinh ranh. Một hôm bị sa xuống hố mà không thể nào nhảy ra được. Tình cờ có con hổ đi qua. Thỏ tha thiết kêu cứu. Con hổ tỏ ra thương xót, sẽ cứu với điều kiện, khi lên bờ, thỏ phải để cho hổ ăn thịt. Thỏ bằng lòng. Hổ nhảy xuống hố cho thỏ trèo lên lưng rồi nhảy tót lên bờ, chạy một mạch rất xa. Lúc đó, hổ lên bờ mà thấy thỏ đã cao bay xa chạy, liền than :”Anh đã thương em như vậy mà em vô ơn”.
 
Trong câu chuyện hằng ngày, nếu để ý, chúng ta nhận thấy cái từ ngữ nào được dùng nhiều nhất ? Theo sự nghiên cứu của một số điện thọai viên thì từ ngữ “TÔI” được dùng nhiều nhất.  Nếu nói tiếng Anh thì chữ I dùng nhiều hơn chữ You. Muốn bớt tính vị kỷ đi thì chúng ta phải dùng chữ We . Thay vì I am hay you are thì chỉ dùng chữ we are. Đó là Two in one giống như cà phê uống liền 3 in 1.
 
Trong đời sống gia đình, muốn cho vợ chồng được hòa thuận thương yêu nhau, mọi người phải cố gắng dùng chữ “chúng ta”. Khi dùng chữ “tôi” thì thấy luôn có chữ “anh” đối nghịch. Bao lâu còn sự đối nghịch thì khó lòng vợ chồng đi đến chỗ đồng thuận. Muốn khai trừ chữ “tôi” ra khỏi gia đình thì phải luôn dùng chữ “chúng ta”.

Bộ râu của chúng ta.
 
Trong câu chuyện gia đình, chỗ thân mật, người vợ nói với chồng :

- Sao anh cứ  mở miệng ra là nói cái này của tôi, cái kia của tôi. Chúa đã bảo chúng ta cả hai đã thành một xương một thịt rồi. Từ nay anh đừng nói của tôi nữa, mà phải nói là của “chung ta” nhé.
 
Ông chồng nhẹ nhàng đáp :

- Em yêu, từ nay anh sẽ luôn luôn nói là của “chúng ta”.
 
Một hôm hai vợ chồng đi ăn cưới. Người vợ đã trang điểm xong xuôi, đứng trước nhà đợi chồng, trong khi chồng còn đang ở trong nhà toilet. Người  vợ sốt ruột hỏi :
 
- Đã muộn rồi, anh còn làm gì trong đấy ?

Người chồng ôn tồn bảo :

- Anh còn bận cạo “bộ râu của chúng ta”.

Lm. Giuse Đinh lập Liễm

Giáo xứ Kim phát

Đà lạt

Bài Viết ý nghĩa khác: